Türgiş Devleti

Prof. Dr. Necati Demir`in bu çalıs?masında konuyu tarihî bir zemine yerles?tirebilmek ic?in öncelikle Tu?rgis?lerin Ko?ktu?rk o?ncesi atalarından bahsedilmis?tir. Daha sonra “Ko?ktu?rk Devleti” ve “Batı Ko?ktu?rk Devleti” hakkında bilgi verilmis?, “Tu?rgis? Devleti`ni Olus?turan Boylar”, “Tu?rgis? Devleti” ve “Tu?rgis? Devleti Do?nemi`nde Ku?ltu?rel Hayat” konuları incelenmis?tir.Tu?rgis?, Batı Ko?ktu?rk Devleti`ni olus?turan Onok boylarından birinin adıdır. Adına ilk olarak 651`de C?in kaynaklarında, I?li Nehri c?evresinde yas?ayan boy olarak rastlamaktayız. Zaman ic?erisinde aynı dili konus?tukları boyları kendilerine bag?layarak devlet kurmus?lardır. Dolayısıyla Ko?ktu?rk Devleti`nin kuruldug?u 552`den itibaren tarih sahnesindedirler. Bu tarihten o?nceye ait kayıt olmadıg?ı ic?in faaliyetleri bilinmemektedir. C?in kaynaklarını yazanlar, onları ilk olarak Al- tay Dag?ları`nın gu?neybatı eteklerinde go?rmu?s?tu?r. Sonra bir kısmı Ebinor Go?lu? c?evresine, bir kısmı da Bes?balık yakınlarına go?c?mu?s?tu?r.Tu?rgis? Devleti, Batı Ko?ktu?rk Devleti yıkıldıktan sonra onların bakiyeleri tarafından 690`da Tanrı Dag?ları, Yedisu ve I?li Nehri Vadisi`nde kurulmus? bir Tu?rk devletidir. Bu devlet Onokların To?lis (Tu-lu) kanadında yer alan Tu?rgis? boyunun o?nderlig?inde kuruldug?u ic?in Tu?rgis? adını almıs?tır. 738`de Su-lu Kag?an`ın o?lu?mu?nden sonra ic? c?atıs?malarla zayıflamaya bas?lamıs?, birlig?ini kaybetmis?, Kara Tu?rgis?ler ve Sarı Tu?rgis?ler olarak ikiye bo?lu?nmu?s?tu?r. Kuzeydog?uda Uygurlar ile girdig?i mu?cadeleyi kaybeden Karluklar, o?nce Tu?rgis?lerin yurduna sıg?ınmıs?, sonra da Tu?rgis?lerin yurdunu ellerinden alarak 766`da Tu?rgis? Devleti`ni tamamen ortadan kaldırmıs?tır.