Gerçek, Zola’nın vasiyeti niteliğinde bir yapıttır çünkü bu dizinin dördüncü yapıtı olarak planladığı Adalet’i yazabilmeye yetmemiştir ömrü… Gerçek, gerçek üstüne namuslu ve akıllıca bir araştırmanın insani ve ebedi bir kanıtlamasıdır.
"Hayatın bir çilesi bu, acıyı hepimiz özümüzde taşıyoruz. Bütün sağduyumuza, bütün sağlam kafalarımıza rağmen zavallı yüreklerimiz kan ağlamaya devam edecek..."
“Bir yurttaş düşünün ki, hep kendi yararına çalışıyor, hep kendi zaferinin sevincini düşünüyor, başkalarının mutluluğuna gözlerini kapıyor. Bu insandan daha yalnız bir yaratık var mıdır?”
Özellikle doğru eğitimin ve adaletin önemi üzerinde durulduğu için, Emile Zola bu kitapta mutlu bir toplumun gerçeğini açıklar. Yobazlığın ve gericiliğin, eğitimden aileye kadar her sosyal kurumu nasıl bataklığa çektiğini keskin bir dille yazmıştır. Özellikle eğitimcilere tavsiye ederim.