Aytmatov’a ilk büyük şöhretini kazandıran Cemile, bir çoklarınca en güzel aşk hikâyesi olarak değerlendirilmiştir. Gerçekten de Cemile, aşk ve tabiatın çocuk dikkat ve masumiyetiyle sunulduğu şahâne bir duygu tablosudur. Ayrıca töre ve çevre şartlarının insan unsurlarıyla ilişkileri açısından da olağanüstü bir hikayedir.
“İşte şimdi burada, Villon`un, Hugo`nun, Baudelaire`nin Paris`inde, kralların ve devrimlerin Paris`inde, ressamların yüzyıllık Paris`i olmakla övünen her taşı ya bir tarihi, ya bir efsaneyi hatırlatan şu Paris`te Werther, Berenice, Antoine ve Kleopatra, Manon Lescaut, Education Sentimentale, Dominique, hepsi birdenbire gözümden düşüverdi. Çünkü ben Cemile`yi okudum. Roméo Juliette, Paolo ve Francesca, Hernani ve Dona Sol, artık bunların hiçbiri gözümde değil, çünkü ben ikinci dünya savaşının üçüncü yılı yazında, 1943 yılının o Ağustos gecesinde Kurkureu vadisinde bir yerde Zahire arabaları ile giden Danyar ve Cemile`ye, bunların hikqyesini anlatan küçük Seyit`e rastladım.” - Louis Aragon
Düşünceler: Fransız şair Louis Aragon Cemile için: " Cemile , dünyanın en güzel aşk hikayesidir " der. Cemile kimine göre büyük bir aşk hikayesidir kimine göre ise kötü bir aldatma hikâyesi.
Cengiz ATYMATOV ' un ilk hikayelerinden birisi olan bu eserin dili buna rağmen oldukça kuvvetlidir. Olgunluk dönemine erişmeden yazdığını hiç anlayamayız aslında . Çoğu roman ve hikayelerinde olduğu gibi u eserde savaşın insanlar üzerindeki yıkıcı etkilerini ,yaşattığı maddi-manevi yoklukları anlatır. Bunun üzerine sunduğu aşk hikayesi ise kitaba ayrı bir renk katar.
Eşi savaşta olan Cemile ile Danyar ' ın aşkı anlatılırken insani ilişkiler, toplumsal dogmatik kalıplarada eleştiriler getirir.
Yasak ama yüce aşkı temize çıkarmak ister gibi Cemile ' nin eşi Sadık ' ı kaba ve içkici bir tıp olarak bize sunan Aytmatov aslında bunun gerekli olup olmadığı konusunda beni biraz şüphe içinde bıraktı doğrusunu isterseniz. Evlenirken kendisine bir seçme hakkı tanınmayan Cemile 'nin belku ailesinden değil ama hayattan intikamıdır aslında bu aşk .
Güzel bir kitaptı doğrusu. Öyle destansı bir aşk hikayesi tadı bulamadım ben doğrusunu isterseniz. Tabi herkeste farklı etki uyandırması muhtemel ve doğaldır. Buna bir şey demiyorum ve bu güzel eseri tüm kitap dostlarına tavsiye ediyorum